Το κύρος του Προέδρου

Η διαδικασία της αυριανής Δευτέρας είναι για την Κύπρο πρωτόγνωρη. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μας, για πρώτη φορά στην ιστορία, θα παρουσιαστεί ως «κατηγορούμενος». Θα απαντά σε ερωτήσεις που θα έχουν την υφή κατάθεσης σε δικαστήριο. Και μάλιστα όχι απέναντι σε κάποιο θεσμό όπως θα ήταν η Βουλή ή το Ανώτατο Δικαστήριο, αλλά απέναντι στον κ. Πολυβίου.

Σκοπός μου σήμερα δεν είναι να εξεταστεί αν η διαδικασία που ακολουθείται είναι  η σωστή και η πρέπουσα. Ούτως ή άλλως θεωρώ ότι ο Πρόεδρος είχε υποχρέωση απέναντι στον λαό που τον ψήφισε, να βγει από την πρώτη στιγμή και να εξηγήσει τι είχε γίνει και πού το κράτος μας έφταιξε. Αν δεν ξέρει ο Πρόεδρος, τότε ποιος ξέρει; Αντί αυτού, ο κ. Χριστόφιας επέλεξε να κρύβεται μέχρι και σήμερα. Και από τον λαό γενικά, αλλά και από την ουσία των γεγονότων του Μαρί.

Αύριο, όπως και να το κάνουμε, ο Πρόεδρος θα εκτεθεί. Απέναντι στον λαό, στο πολιτικό σύστημα, στους συγγενείς. Όχι ως ο πολιτικός ηγέτης που ξέρει τι του γίνεται, αλλά όπως όλοι οι υπόλοιποι που κατέθεσαν στον κ. Πολυβίου και προσπάθησαν να μετακυλήσουν την ευθύνη αλλού. Το τι θα πει μάλιστα ο κ. Χριστόφιας στην κατάθεσή του είναι λίγο πολύ δεδομένο. Όπως δεδομένη είναι και η αντίληψη της πλειοψηφίας των πολιτών για την ανεπάρκειά του στην άσκηση των προεδρικών καθηκόντων.

Μαζί με το γαϊτανάκι των ευθυνών, αύριο Δευτέρα διακυβεύονται πάρα πολλά άλλα. Με κυρίαρχο –αλλά όχι προφανές– τη  θεσμική σχέση του Προέδρου με τους πολίτες.

Στην Κύπρο υπάρχει ένα πολύ ιδιότυπο modus vivendi με βάση το οποίο το κράτος λειτουργεί. Το οποίο απορρέει από τον υπέρμετρο και υπερβάλλοντα σεβασμό που απολάμβανε ανέκαθεν ο εκάστοτε Πρόεδρος και οι εξουσίες του. Με βάση αυτόν τον σεβασμό είναι που ψηφίζονται οι προϋπολογισμοί, ακόμη και αν δεν υπάρχει φιλοκυβερνητική κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Είναι για χάρη αυτού του σεβασμού που όλοι ανεξαίρετα οι Πρόεδροι είχαν τρομερά υψηλά ποσοστά δημοτικότητας και αποδοχής, ακόμη και λίγο πριν χάσουν τις εκλογές.

Η αντιμετώπιση του Προέδρου περίπου ως αξιοσέβαστου μονάρχη, προέρχεται ίσως από την νοοτροπία που επέβαλλε η παρουσία αρχιεπισκόπου στον θώκο τα πρώτα χρόνια της Δημοκρατίας. Είναι σίγουρο όμως ότι αυτή διαφυλάχθηκε από όλους τους μετέπειτα Προέδρους, που φρόντιζαν να αποπνέουν αύρα υπεράνω κομμάτων. Ήταν στα καθήκοντά τους να πείθουν για την αξία και τη χρησιμότητα του υπέρμετρου σεβασμού, που στην πορεία κάλυπτε και αδυναμίες του συντάγματος.

Τη θεσμική αξία της –όχι και τόσο δημοκρατικής– νοοτροπίας μας να αντιμετωπίζουμε τους Προέδρους ως ιερές αγελάδες, γνώριζαν πάρα πολύ καλά το ΑΚΕΛ και ο Δημήτρης Χριστόφιας. Ήταν μάλιστα πρωταγωνιστές της, όλες τις προηγούμενες δεκαετίες. Μέχρι που ο κ. Χριστόφιας έγινε ο πρώτος Πρόεδρος που αντί να θεωρεί καθήκον του να διαφυλάξει τον θεσμό, θεώρησε υποχρέωση των πολιτών και των κομμάτων να του δείχνουν τον ίδιο σεβασμό με τους προηγούμενους, όπως και αν συμπεριφέρεται. Όλοι θυμόμαστε το επιχείρημα περί «επίθεσης κατά του Προέδρου» με το οποίο κυβέρνηση και κόμμα προσπαθούσαν να αποκρούσουν κάθε λογικό επιχείρημα και κριτική.

Το κύρος του θεσμού κατέρρευσε ολότελα την 11η Ιουλίου. Ήταν πια φανερό ότι το μονότονο επιχείρημα δεν έστεκε. Ούτε καν το πραξικόπημα μπορούσε να επιστρατευθεί, αφού στο «εσείς μας προδώσατε πριν από 40 χρόνια» η απάντηση θα ήταν «εσείς μας ανατινάξατε προχθές». Και η απόγνωση της στιγμής, έφερε τη μονομελή επιτροπή και την αναμενόμενη κατάθεση του Προέδρου.

Δεν ξέρω πόσο αντιληπτή γίνεται από πριν η διάσταση, αλλά είμαι σίγουρος ότι η διαφοροποίηση μετά θα είναι πολύ μεγάλη. Διότι από τη Δευτέρα 5 Σεπτεμβρίου 2011, στη θέση του θεσμού του Προέδρου που κερδίζει τον σεβασμό ακόμη και αν διαφωνείς μαζί του, θα υπάρχει η εικόνα ενός «καημένου» που προσπαθεί να πείσει ότι δεν φταίει για το κορυφαίο θέμα εξωτερικής πολιτικής που το κράτος είχε να αντιμετωπίσει.

Μαζί με τις υπόλοιπες, το τρωθέν κύρος του θεσμού θα είναι ίσως η πιο δυσβάστακτη κληρονομιά που ο κ. Χριστόφιας θα αφήσει στους επόμενους. Και σ’ αυτό οι συνέπειες και οι επιπλοκές είναι εντελώς απρόβλεπτες.